CZY JEDZENIE MA WPŁYW NA ROZWÓJ MOWY? POLECAM CIEKAWY ARTYKUŁ Z INTERNETU.
Czy jedzenie ma wpływ na rozwój mowy? Prawidłowy przebieg wielokrotnie powtarzanych czynności pokarmowych, czyli jedzenie i picie, są podstawą sprawnego funkcjonowania całego aparatu artykulacyjnego, który wykorzystujemy podczas mówienia. Zagadnienia związane z przyjmowaniem pokarmów są niezwykle ważne w diagnozie i terapii logopedycznej. Te same narządy biorą bowiem udział zarówno w jedzeniu, jak i tworzeniu dźwięków mowy, przy czym mowa artykułowana rozwinęła się jako czynność wtórna w stosunku do pierwotnych fizjologicznych funkcji gryzienia, żucia i połykania. Z tego powodu dzieci przejawiające zaburzenia w przyjmowaniu pokarmów oraz zaburzenia w rozwoju mowy wymagają w procesie terapii podejścia interdyscyplinarnego zarówno od strony psychologicznej, jak i pediatrycznej, dietetycznej oraz logopedycznej. Prawidłowa artykulacja a jedzenie. Obserwując ruchy artykulacyjne i te wykonywane podczas jedzenia, można zauważyć, że artykulacja jest odwzorowaniem ruchów języka, warg, podniebienia i żuchwy, jakie wykonywane są w czasie przyjmowania pokarmu. Prawidłowy rozwój tych biologicznych czynności warunkuje prawidłowy rozwój sprawności motorycznej narządów artykulacyjnych, a co za tym idzie – mowy artykułowanej. Ruchy narządów jamy ustnej podczas czynności pokarmowych wykazują wiele podobieństw do ruchów wykonywanych w czasie artykulacji głosek. Na przykład otwarcie ust przy pobieraniu pokarmu z łyżki przypomina artykulację samogłosek: a, e; układ zwierania warg podczas ściągania pokarmu z łyżki jest podobny do tego, jaki obserwujemy w czasie wypowiadania spółgłosek: m, p, b; zaokrąglenie warg przy piciu z kubeczka przypomina ułożenie ust podczas wymawiania samogłosek: o, u. Przyjęcie kęsa pokarmowego przez wysunięcie i uniesienie języka to ruch wykorzystywany w artykulacji samogłosek: i, y, a przemieszczenie kęsa na powierzchnie żujące bocznych zębów to kierunek ruchu języka do tyłu, który występuje przy wymowie spółgłosek: k, g, h. W czasie połykania powinno nastąpić zwarcie zębów i uniesienie końca języka w górę, w okolice tzw. wałka dziąsłowego, a następnie przesunięcie go w tył i ułożonego na nim kęsa pokarmowego. Ruchy te są podobne do ruchów wykorzystywanych w artykulacji wielu głosek, m.in.: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż, t, d, n, l czy r. Przyjmowanie pokarmów i picie jest treningiem mięśni warg, języka, podniebienia, policzków oraz mięśni obniżających i unoszących żuchwę. Jest także ćwiczeniem umiejętności skoordynowania ruchów tych mięśni z wdechem i wydechem, co jest niezwykle ważne przy mówieniu. Jemy i pijemy kilkakrotnie w ciągu dnia. Prawidłowy przebieg tych wielokrotnie powtarzanych czynności jest podstawą sprawnego funkcjonowania całego aparatu artykulacyjnego, który wykorzystujemy podczas mówienia. Zaburzenia jedzenia. Zaburzenia związane z przyjmowaniem pokarmów (niechęć do gryzienia i żucia), a także ograniczanie posiłków do pokarmów miksowanych, rozgniatanych oraz miękkich, np. potraw mącznych, mięsa mielonego, rozgotowanych jarzyn, mają także negatywny wpływ na mowę. Często zaburzenia przyjmowania pokarmów wynikają z zaburzeń zachowania (np. odmowy przyjmowania posiłków, ekstremalnej wybredności, prowokowania wymiotów, przyjmowania potraw o niewłaściwej konsystencji w stosunku do wieku – maluch toleruje tylko papki lub płyny), problemów psychologicznych (np. problemów emocjonalnych, sensorycznej awersji pokarmowej, dysfunkcyjnych interakcji rodzice – dziecko) lub nadwrażliwości jamy ustnej. Warto więc włożyć wysiłek w kształtowanie pozytywnych zachowań dzieci wobec jedzenia. Pomoże to przedszkolakowi w prawidłowym rozwoju mowy, umożliwi także niezakłócony rozwój zgryzu, a przede wszystkim pomoże zbudować dobre relacje w rodzinie. Jedzenie ma przecież dawać radość, sprawiać przyjemność i wzmacniać relacje rodzinne przy wspólnym stole.
Zasady zdrowego żywienia Należy jeść tylko przy stole, o stałych porach, bez podjadania między posiłkami. Gdy maluch odmawia jedzenia, nie rozmawiaj z nim na ten temat, nie koncentruj na nim wtedy uwagi. Okaż mu zainteresowanie, gdy zachowuje się zgodnie z twoimi oczekiwaniami. Jeżeli brak uwagi wyzwala u dziecka jeszcze większy opór, jest to najczęściej znak, że ignorowanie tych zachowań przyniesie niedługo oczekiwany skutek. W czasie jedzenia nie zadawaj pytań i nie wciągaj dziecka w rozmowę. Nie proś, nie krzycz, nie przekupuj malucha, bo to wzmocni jego opór. Zawsze chwal dziecko za zjedzenie posiłku – niech będzie on przyjemnym wydarzeniem dla przedszkolaka i rodziny. Wyznaczaj jasne granice obowiązujące podczas posiłku. Powiedz na przykład: Zjesz jeden kęs pomidora i skończymy jedzenie – nawet małe dziecko zrozumie tę zależność, ale wymaga to konsekwencji. O menu decydują dorośli, nie ich pociechy. Nie dopytuj więc malucha: Co zjesz?Na co dzisiaj masz ochotę? Jeśli dziecko ma zdecydować, co chce zjeść, pozwól mu wybrać spośród dwóch różnych pełnowartościowych posiłków, zaproponowanych przez ciebie. Pozwól przedszkolakowi na zjedzenie tyle pokarmu, ile chce. Nawet jeśli zje bardzo mało, następny posiłek powinien zjeść zgodnie z zaplanowanym czasem posiłków, a nie wcześniej. Nie zgadzaj się na podjadanie! Dziecko powinno otrzymać ulubiony produkt, pod warunkiem że zje chociaż część dania nielubianego, np. Dostaniesz jabłko, gdy zjesz trzy kawałki kalafiora. Do jadłospisu przedszkolaka cierpliwie i konsekwentnie wprowadzaj nowe smaki i produkty oraz nową konsystencję pokarmów. Podawaj je początkowo w małych porcjach, stopniowo je zwiększając. Dbaj o estetykę podawanych posiłków (zróżnicowaną kolorystykę produktów, dekorację potraw, ładne nakrycie stołu, kolorowe naczynia, sztućce dostosowane wielkością do wieku dziecka itp.). Razem róbcie zakupy, razem przygotowujcie posiłki, nakrywajcie do stołu, cieszcie się wspólnym biesiadowaniem. Jedzenie jest czynnością społeczną, więc rodzina powinna jeść posiłki razem, przy stole, nie zajmując się w tym czasie niczym innym. Nie rozmawiaj z dzieckiem o jedzeniu w kategoriach „lubisz – nie lubisz”. Mów pięknie o wyglądzie potraw, smakach, kolorach, ich przygotowaniu. Jedzenie ma sprawiać przyjemność! Niech każdy posiłek ma w sobie coś ze święta!
Alina Wójcicka Neurologopeda,
Propozycja ćwiczeń rozwijających aparat mowy (i nie tylko), które korzystnie wpływają na rozwój dziecka niezależnie od tego czy ma ono wadę wymowy czy nie.
ĆWICZENIA ODDECHOWE:
Ćwiczenia te poprawiają wydolność oddechową, sprzyjają wydłużaniu fazy wydechowej, co powoduje poprawę jakości mowy: - naśladowanie podmuchu wiatru- dmuchanie ciągłym strumieniem - chuchanie na zamarznięte ręce - naśladowanie węża, gąski – wypuszczenie powietrza z jednoczesnym odgłosem ssss - wąchanie kwiatów (ziół) - wciąganie powietrza nosem, wydech ustami - naśladowanie straży pożarnej -eo-eo-eo -wymowa na jednym wydechu - dmuchanie na piórko, listek, papierową śnieżynkę lub motylka -dziecko stara się jaj najdłużej utrzymać element w powietrzu - liczenie na jednym wydechu (np. listków, grzybków, bałwanków) - powtarzanie wyrazów i zdań na jednym wydechu - naśladowanie śmiechu różnych osób
ĆWICZENIA SŁUCHOWE: - różnicowanie dźwięków z najbliższego otoczenia - odgadywanie odgłosów wydawanych przez przedmioty użytku codziennego (drewniane łyżki, pokrywki itp.) - wykorzystanie pomocy dydaktycznych typu „Świat dźwięków”- zestaw do ćwiczeń percepcji słuchowej i rozwijania koncentracji - książeczki dźwiękowe z nagraniem odgłosów zwierząt, pojazdów, instrumentów muzycznych
ĆWICZENIA MOTORYKI NARZĄDÓW ARTYKULACYJNYCH
Ćwiczenia warg i policzków: - wymawianie samogłosek ustnych (a, o, e, u, i, y) przesadnie artykułując - wymawianie na przemian a-o przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej - oddalanie kącików ust- wymawianie iii - naprzemienne wymawianie iii-uuu - cmokanie - parskanie - dmuchanie na płomień świecy, watkę, piłkę pingpongową, wiatraczek - wysuwanie warg w ryjek, cofanie w uśmiech - wysuwanie warg do przodu, następnie w lewo i w prawo - wysuwanie warg do przodu, następnie krążenie wysuniętymi wargami - ssanie górnej wargi, potem dolnej - czesanie dolnymi zębami wargi górnej i na odwrót - gwizdanie - przerzucanie powietrza z jednego policzka do drugiego - nabieranie powietrza pod wargę dolną, potem górną - wciąganie i nadymanie policzków - nakładanie wargi dolnej na górną i odwrotnie - wprawianie warg w drgania - " Zabawa w motor" - masaż warg zębami – górnymi zębami dolnej wargi i odwrotnie - zaciskanie kącików ust i jednoczesne otwieranie i zamykanie środkowej części warg - przesadne naśladowanie odgłosów zwierząt, przedmiotów - nadymanie policzków- gruby miś - wciąganie policzków- chudy zajączek - nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, krążenie tym powietrzem; powolne wypuszczanie powietrza - nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na zmianę
Ćwiczenia języka: - dotykanie językiem wargi dolnej i górnej - kląskanie językiem - zabawa w konika - oblizywanie zębów - wypychanie policzków językiem - przeciskanie języka między zębami - krążenie języka w przedsionku jamy ustnej - dotykanie końcem języka kącików rozchylonych warg - dotykanie językiem nosa, do brody w stronę lewego ucha, potem do prawego - głaskanie podniebienia czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta - dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego - oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych - wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej - dotykanie językiem na zmianę górnych i dolnych zębów, przy opuszczonej żuchwie - język wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do drugiego kącika ust - rurka- wargi ściągnięte i zaokrąglone unoszą boki języka - język lekko wysunięty opiera się na wardze dolnej i przyjmuje na przemian kształt łopaty i grota - ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej - oblizywanie zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami - oblizywanie warg ze stopniowym zwiększaniem wielkości ich otwarcia, potem zaś ze stopniowym zwiększaniem średnicy ruchów języka - przy opuszczonej szczęce dolnej wykonujemy ruchy języka na przemian do górnych i dolnych dziąseł - próby dotykania przy otwartej jamie ustnej przodem języka na przemian ostatnich zębów trzonowych po obu stronach szczęki dolnej, potem górnej - dotykanie „zaostrzonym” przodem języka różnych punktów na podniebieniu twardym; dążyć należy, do tego aby była uruchomiona możliwie cała masa języka - wykonywanie kolistych ruchów języka w głębi jamy ustnej przy opuszczonej szczęce dolnej - przesuwanie czubka języka po podniebieniu, jak najdalej w głąb jamy ustnej
Ćwiczenia podniebienia miękkiego
- ziewanie-wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej - kaszlenie z wysuniętym na zewnątrz językiem - płukanie gardła - chrapanie na wdechu i wydechu - oddychanie wyłącznie przez nos lub wyłącznie przez usta - wciąganie policzków -wymawianie połączeń – głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami; np.: ga, go, gu, ge, gy, gi, gą, gę -wypowiadanie sylab w połączeniu z głoską: k; potem g na końcu, przedłużając zwarcie; np.: ak, ok., uk, ek, yk, ik, ąk, ęk, ag, og, ug, eg, yg, ig, ąg, ęg -nabranie powietrza nosem i zatrzymanie w jamie ustnej; policzki nadęte
Ćwiczenia szczęki dolnej (żuchwy)
- opuszczanie i unoszenie szczęki dolnej. wymawianie szerokiego: a, o - chwytanie dolnymi zębami górnej wargi - ruchy szczęki dolnej ze skrajnego położenia lewego do skrajnego prawego, bez zaznaczania pozycji środkowej; wargi początkowo rozchylone, następnie zamknięte - ruchy szczęki dolnej w prawo i w lewo, z wyraźnym zaznaczeniem pozycji środkowej /ćwiczenie wykonuje się na cztery fazy/: wychylenie w prawo, powrót do pozycji środkowej, wychylenie w lewo, powrót do pozycji środkowej - markowanie /naśladowanie/ ziewania- duży wdech nosem i wydech ustami z jednoczesną wymową głoski: a, następnie o